Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 1981 yılını Uluslararası Engelliler Yılı olarak kabul etmiştir. 1981 yılından sonra birçok çalışma yapılmıştır. 2001 yılında engelli haklarına ilişkin bir mevzuat oluşturma isteği ile çalışmalara başlanmıştır. Birleşmiş Milletler Engelli Haklarına dair sözleşme 2006’da tamamlanmıştır.
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, 21’inci yüzyılın ilk insan hakları belgesi olarak kabul edilmektedir. Sözleşmeyi imzalayan devletlere engelli bireylerin toplumsal hayata katılımlarının ve ayrımcılık konusunda korunmalarının sağlanması ve topluma sunulan hizmetlerin engelliler için erişilebilir kılınması hususunda yükümlülük getirilmişlerdir.
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nin Kapsamı Nedir?
Yaşlı nüfusa sahip veya refah seviyesi düşük olan toplumlarda kronik hastalıklar artmaktadır. Gerek dünya genelinde yaşanan yüksek enflasyon gerek sağlık sektörü nedeni ile yaşlı nüfusun artması ile kronik hastalıklara neden olmaktadır. Bu yüzden engelli sayısı gün geçtikçe artmaktır. Ulusal ve küresel boyutta kronik hastalıklar devredilmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre (2010 küresel nüfus tahminleri dikkate alındığında) dünya nüfusunun yüzde 11’i engellidir. Dünya Engellilik Raporu ise bu oranı yüzde 15 olarak açıklamıştır. Dünya Sağlık Araştırmasına göre on beş yaş ve üstü engelli sayısı 785 milyondur. Küresel Hastalık yükü çalışmalarına göre ise bu rakam 975 milyon olarak belirlenmiştir.
Kronik hastalıkların görüldüğü ülkelerde belli başlı engellilikler görülmektedir. Bu yüzden küresel ölçekte yaygın olan engellik kalıpları bulunmamaktadır. Bir ülkedeki engellilik kalıpları, sağlık koşullarındaki eğilimlerden, çevresel ve diğer faktörlerdeki eğilimlere göre etkilenmektedir. Engelliliğe ilişkin basmakalıp görüşler tekerlekli sandalye kullanıcıları, körler ve sağırlar gibi birkaç diğer bilindik grubu vurgulamaktadır. Engellilik oranına göre kişilerin dezavantajlı olduğu durumlar değişmektedir. İlişkili olsa dahi tüm engelli insanlar eşit derecede dezavantajlı değildir.
Hem engelli hem kadın olan insanlar toplumsal cinsiyet ayrımcılığının yanı sıra sağlık sistemi sorunları nedeni ile birçok engel ile de mücadele etmektedirler. Aynı zamanda engelli çocuklar eşit ve kaliteli bir eğitime sahip olamamaktadırlar. Engellilikleri nedeni ile her alanda işgücüne katılım gösteremeyen çocuklar eğitim seviyeleri nedeni ile iyice uzak kalmış olacaklardır. İş gücü piyasasında en çok uzak kalıp adeta dışlanmış olanlar genellikle zihinsel sağlık sorunları veya zihinsel bozuklukları olan engellilerdir.
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ile Hedeflenenler Nelerdir?
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi bu ve bunun gibi örneklerin sebep olduğu problemleri gidermek, engelli bireylere karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve onların yaşam standartlarını yükseltmek gibi yükümlülükler getiren bir sözleşmedir. 50 maddeden oluşmaktadır. Sözleşmenin 5’ci maddesinden 32’ci maddesine kadar engelli bireylerin haklarını ve devletin onlara karşı yükümlülüklerini tanımlamıştır. Bu hakların birçoğu Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ve İşkenceye Karşı Sözleşme gibi diğer Birleşmiş Milletler sözleşmelerinde teyit edilen hakların aynısıdır.
Etkili finansman eksikliği, tüm gelir ortamlarında sürdürülebilir hizmetlerin önünde büyük bir engeldir. 51 ülkede Dünya Sağlık Araştırması'ndan elde edilen analiz, engellilerin sağlık hizmetlerinden muafiyet veya indirim alma konusunda engelli olmayanlara göre daha fazla zorluk yaşadıklarını göstermiştir.
Erişilebilirlik eksikliği sebebiyle (kamuya açık yerler dahil), ulaşım sistemleri ve bilgilere engelli bireylerin ulaşması oldukça zorlaşmaktadır. Ulaşıma erişimin zorluğu, engelli bir bireyin iş aramaktan caydırılmasına sebebiyet vermektedir. Erişilebilirlik yasalarına sahip ülkelerden gelen raporlar, düşük düzeyde bir uyumu doğrulamaktadır. Erişilebilir formatlarda çok az bilgi mevcuttur ve engelli kişilerin birçok iletişim ihtiyacı karşılanmamaktadır.
Katılım eksikliği engelli bireyin seçim yapmasını engellemektedir. Kendi kontrolü dışında olan süreçlerde karar verme sürecinin dışında tutulması ise büyük bir problemdir. Bu sözleşmeye özgü haklar, bilgi teknolojisi dahil erişilebilirlik hakları, bağımsız yaşama ve topluma dahil olma hakları, kişisel hareketlilik, halitaysan ve rehabilitasyon ve katılım haklarını içermektedir. Ayrıca, Sözleşme tarafları engellilerin insan hakları konusunda farkındalık yaratmalı ve yollara, binalara ve bilgiye erişimi sağlamaktadır.
Engelli kadın ve kız çocuklarının birden fazla nedene dayalı ayrımcılığa maruz kaldığını kabul eden sözleşme, bu bakımdan tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit yararlanmalarını sağlamaya yönelik tedbirleri alınmasını istemektedir. Aile dahil, toplumun her kesiminde engellilere ilişkin bilinç yükseltmek, haklarına ve onurlarına saygı duyulmasını teşvik edilmesi isteyen sözleşme, ayrıca yasa önünde eşit haklara sahip olunulması, adalete ve kişi özgürlüğüne erişimin sağlanmasına da dikkat çekmektedir.
Yazar:
Çağın Ergün
Kaynakça:
Comments